By Jim Lloyd Dongiapon
––
Gitakda na sa Commission on Elections (COMELEC), pinaagi sa Resolution Number 10797, ang plebisito alang sa pagmugna sa duha ka bag-ong probinsya, nga mao ang Maguindanao del Norte ug Maguindanao del Sur, gikan sa gigikanang probinsya niini nga Maguindanao karong Setyembre 17, usa ka Sabado, niining tuiga.
Matud ni COMELEC Spokesperson Rex Laudiangco, orihinal nga giplanong ipahigayon ang plebisito niadtong Agosto 2021, apan nasibog kini ngadto sa Setyembre 17, 2022, upat ka bulan human ang May 9, 2022 general elections.
Dugang pa niya, subay ang plebisito sa Republic Act 11550, nga nagtunga sa Maguindanao ngadto sa duha. Gi-aprubahan kini sa 18th Congress niadtong Pebrero 27, 2020, ug gilagdaan aron mamahimong balaod ni Presidente Rodrigo Duterte niadtong Mayo 27, 2021.
Ang mga lumulupyo sa Maguindanao ang magdesisyon sa dangatan sa maong balaod, kung paboran nila ang pagtunga o magpabilin sila isip usa ka probinsya.
Kung aprubahan kini sa mga Maguindanaoan, subling matunga ang Maguindanao ngadto sa duha ka probinsya 16 ka tuig human ang pagmugna sa probinsya sa Shariff Kabunsuan niadtong 2006 pinaagi sa Muslim Mindanao Autonomy Act No. 201, nga giratipikahan pinaagi sa plebisito Oktubre 28 sa samang tuig. Apan, wala kini nagdugay sanglit gikansela sa Korte Suprema ang pagkamugna niini niadtong Hulyo 17, 2008.
Langkuban ang Maguindanao del Norte sa mga lungsod nga kanhi sakop sa probinsya sa Shariff Kabunsuan uban ang pagdugang sa lungsod sa Sultan Sumagka (Talitay). Ang mga nasangpit nga lungsod mao ang: Barira, Buldon, Datu Blah T. Sinsuat, Kabuntalan, Matanog, Northern Kabuntalan, Parang, Sultan Kudarat, Sultan Mastura, Upi, ug Datu Odin Sinsuat, nga mamahimong lingkuranan sa gahum sa probinsya.
Sa pikas bahin, ang Maguindanao del Sur langkuban sa 24 ka munisipalidad, nga mao ang: Ampatuan, Buluan, Datu Abdulla Sangki, Datu Anggal Midtimbang, Datu Hoffer Ampatuan, Datu Montawal, Datu Paglas, Datu Piang, Datu Salibo, Datu Saudi Ampatuan, Datu Unsay, Gen. Salipada K. Pendatun, Guindulungan, Mamasapano, Mangudadatu, Pagalungan, Paglat, Pandag, Rajah Buayan, Sharif Aguak, Sharif Saydona Mustafa, Sultan sa Barongis, Talayan, South Upi, ug Buluan, ang gitakdang kabisera niini.
Ang orihinal nga probinsya sa Maguindanao ang moabaga sa galastuhon sa division plebiscite subay sa Section 48 sa RA 11550.
Gitakda usab sa Section 50 sa maong balaod nga ang Maguindanao del Sur ang mamahimong inahang lalawigan ug ang napili nga gobernador sa orihinal nga Maguindanao province ang magsilbi isip gobernador sa Maguindanao del Sur. Ang bise gobernador o si kinsa mang pinakataas nga opisyal sa sangguniang panlalawigan, kinsa residente sa Maguindanao del Norte, ang magsilbi usab nga acting governor niini.
Kung ang usa ka residente sa Maguindanao del Norte ang napili isip gobernador sa Maguindanao, siya magsilbi lamang sa maong katungdanan hangtod nga mupuli na ang usa ka lumulupyo sa Maguindanao del Sur sa musunod nga piniliay sa lokal nga posisyon, o sa tuig 2025.
Ang Presidente sa Pilipinas ang magpuno sa mga bakanteng posisyon sa mga sangguniang panlalawigan sa duha ka bag-ong mga probinbsya.
Subay sa Section 9, ang independent component city sa Cotabato ang mamahimong kabahin sa legislative district sa Maguindanao del Norte.